Theo ngư dân Trần Văn Tình ở thôn Tân An, xã Bình Minh – người có thâm niên hơn 30 năm đi biển và 20 năm làm thuyền trưởng tâm sự: “Làm nghề biển mà không có rỗi thì cũng giống như biển mất mùa, cá mực đánh bắt vô bán không được, ai còn ham (muốn) đi biển nữa”… Thật vậy, nhiều ngư dân thổ lộ cứ mỗi khi tàu thuyền sắp cập bến, thấy trong bờ vắng hoe, dù cá trong khoang có đầy ắp thì tinh thần của bạn ghe cũng giảm đi phân nữa. Vì thế, nhiều thuyền nếu đi trái mùa hoặc đánh mẻ lưới cá trúng nhiều, việc đầu tiên là phải phân công các bạn ghe tìm cách thông tin về nhà hoặc tìm cách đưa tin rộng rãi cho nhiều người biết để thông báo cho “rỗi”, càng nhiều “rỗi” nắm được thông tin càng tốt. Giá trị của mẻ cá phụ thuộc rất lớn vào “rỗi” nhiều hay ít, vì thế mà các chủ thuyền khôn ngoan ngoài việc bắt “rỗi ruột” (bạn hàng), còn ngầm thông tin cho nhiều “rỗi” khác đến mua, tạo ra sự cạnh tranh để tăng thu nhập cho bạn thuyền. Nhiều thuyền còn lựa chọn thời điểm để cập bến, chỉ cần trước nữa giờ so với đoàn thuyền cũng bán được giá cao gấp rưỡi thậm chí gấp đôi nếu đạt cùng sản lượng. Theo nhiều ngư dân, mỗi khi chuẩn bị xuất bến ra khơi chuyến đầu tiên, ngoài việc cầu cho mưa thuận gió hòa, tôm cá đầy khoang, họ còn cầu cho việc bán được giá, thuyền có nhiều bạn “rỗi”. Trong một vạn ghe, thuyền làm ăn được là ngoài sản lượng đánh bắt vượt trội, họ còn có duyên bán hàng. Nhiều thuyền được bạn “rỗi” mua cá ngay tại nơi đang đánh bắt, khi cá chỉ mới được gom về lưới nhưng vẫn còn đang ở dưới nước mà chưa được xúc vào khoang thuyền. Đối với nhiều mùa vụ cá nam, được “rỗi” mua tại chỗ là một sự may mắn, vì sau khi bán xong, thuyền lại tiếp tục khai thác mẻ tiếp theo mà không lo bảo quản sản phẩm, lại nhẹ thuyền nhẹ thúng dễ hoạt động. Nhiều thuyền sau khi đánh trúng mẻ cá lớn, dự đoán khả năng sẽ tiếp tục trúng mẻ tiếp theo nên ra tín hiệu bằng đèn báo (vì thường khai thác vào ban đêm) hoặc lên máy bộ đàm gọi để kêu “rỗi” đến. Chỉ hơn chục phút sau là “rỗi” chạy đến, cá mực được “rỗi” trả giá mua ngay tại chỗ, nhiều “rỗi” đoán lượng cá được gom về lưới và ước lượng rồi mua ngay dưới nước (ngư dân gọi là mua “quá”), sau khi thỏa thuận chốt giá, cá được xúc từ dưới nước đưa ngay vào khoang thuyền của “rỗi” mà không cần chuyển qua thuyền đang khai thác. Mua theo kiểu “quá” dưới nước này phải là người làm “rỗi” chuyên nghiệp, người bán cũng là những ngư dân lão luyện nên việc “hớ” giá cũng ít xảy ra. Nếu thỉnh thoảng “rỗi” có may mắn mua rẻ thì ngư dân vẫn vui vẻ, hôm sau “rỗi” gởi biếu ít lít rượu hoặc vài cây thuốc lá để cám ơn. Nếu “rỗi” mua mà hớ giá, mắc so với thực tế lượng cá thì thuyền bán sẵn sàng bớt cho “rỗi” đến sát giá, để “rỗi” không bao giờ bị lỗ khi mua cá ở thuyền họ. Vì ngư dân luôn nghĩ rằng lộc biển phải được chia cho mỗi người một ít. Cũng chính vì vậy mà ngày càng có nhiều ghe “rỗi nước” hoạt động và mạnh dạn mua hải sản ngay từ khi còn dưới nước. Tuy nhiên, việc mua ngay cá dưới nước không phải ai cũng làm được vì nó còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó yếu tố cần thiết nhất là khả năng dự đoán và kinh nghiệm, mà điều này chỉ có những người làm “rỗi” chuyên nghiệp hoặc đã từng làm ngư dân nhiều năm mới tích lũy được kỹ năng mua “quá”!
      “Rỗi” biển có 2 loại “rỗi nước” và “rỗi bờ”. “Rỗi nước” là những người đầu tư đóng tàu, thuyền hạng vừa trực tiếp ra đến tận nơi ngư dân khai thác để mua hải sản, phương tiện được trang bị đầy đủ cho việc ra khơi. Trong đó không thể thiếu máy bộ đàm (ngày nay được trang bị thêm điện thoại di động và danh bạ của các chủ tàu khai thác), nhiều thuyền còn trang bị thêm máy định vị để xác định vị trí. “Rỗi bờ” là những người buôn cá chợ, những đầu nậu và những chủ xưởng chế biến, xuất khẩu thủy sản trên địa bàn. Tất cả các đầu mối từ “rỗi nước”, “rỗi bờ” cũng đều gom hàng về các xưởng chế biến hoặc xuất khẩu nhằm mục đích thu mua hàng chất lượng tốt nhất và sinh lãi nhất, vì cá mua trực tiếp tại nơi khai thác được “rỗi nước” bảo quản tốt hơn. Hơn 15 năm làm nghề rỗi biển, ông Nguyễn Đức Lai (thôn Hà Bình xã Bình Minh) là người đi rỗi nước chuyên nghiệp, trải lòng: “Nghề ni không chỉ biết mua và bán kiếm lời đơn thuần mô, còn phải biết tính toán và đầu óc cũng phải chịu khó nghiên cứu đủ các yếu tố như thời tiết, thị trường, thời gian…Đôi khi còn phải liều mạng nữa, vì để mua bán có lãi mình phải hành nghề vào những thời điểm và thời tiết khác họ, mới mong kiếm được ít đồng chứ!”. Thật vậy, “rỗi nước” phải có sức khỏe để càng đi khơi, càng thức đêm thì mới mua được thủy sản tốt nhất. Thời tiết càng không thuận lợi thì mua được thủy sản bán càng có lãi nên làm nghề này cũng có phần hơi mạo hiểm, đôi khi những người mưu sinh bằng nghề rỗi nước cũng phải trả giá thật đắt. Những người có thâm niên rỗi nước ở các xã biển Bình Minh, Bình Dương (Thăng Bình) phải kể đến các anh Hai Thám, Trần Lên, Võ Văn (Bình Minh); Phan Văn Bình, Tư Nhỏ (thôn 6, Bình Dương) …họ có thâm niên đi rỗi không dưới 15 năm. Trong số họ, ai cũng có cuộc sống khá giả, thu nhập cao.
Đối với nghề “rỗi bờ”, sự đa dạng của nghề buôn hải sản trên bờ đã tạo ra một lực lượng “rỗi” ngày càng đông đảo và nhộn nhịp. Những năm gần đây, khi giao thông ngày càng thuận lợi, số lượng những người buôn cá chợ, bỏ mối cho các nhà hàng, quán nhậu ngày càng phát triển. Nhất là khi người tiêu dùng khắp nơi nhận ra chất lượng hải sản của vùng biển ngang thì nguồn tiêu thụ ngày càng được mở rộng, nhiều lúc cung không đủ cầu. Nhiều mô hình cung ứng được hình thành theo kiểu khép kín, tức là ngư dân khai thác sản phẩm trực tiếp cung cấp cho “rỗi” nhà, hải sản được chuyển đi giao cho đại lý được đặt ở nhiều nơi khác trong và ngoài tỉnh, thậm chí đến tận thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội để phân phối lại, đã làm cho sản phẩm hải sản các xã biển ngang của Thăng Bình ngày càng khẳng định thương hiệu, nhất là mực cơm, cá chét, cá nục Bình Minh và Bình Hải...Bên cạnh đó, lực lượng buôn cá chợ cũng đông đảo và chuyên nghiệp không kém. Chỉ chưa đầy một giờ đồng hồ kể từ khi thuyền cập bến, các nguồn hải sản tươi nhất được họ đem đến tận các chợ ở Tam Kỳ, Phước Sơn, Đà Nẵng… để cung cấp cho khách hàng. Gần thì chuyên chở bằng xe máy, xa thì đóng thùng xốp chuyển đi bằng xe vận tải nhẹ. Sản phẩm cá, mực của Bình Minh và các xã biển ngang của Thăng Bình nhờ thế mà có mặt hầu hết khắp nơi, được người tiêu dùng đón nhận và ưa chuộng...Ngoài ra, các chủ xưởng chế biến, xuất khẩu hải sản trong và ngoài địa bàn huyện Thăng Bình cũng “ăn nên, làm ra” bởi sản phẩm qua chế biến hoặc xuất khẩu tươi từ cá mực được khai thác ở biển ngang được các nước Nhật, Hàn Quốc, Trung Quốc rất ưa thích. Vì vậy mà trong thời gian qua, có những ngày ngư dân xã Bình Minh khai thác được cả ngàn tấn cá hố loại vừa, nhưng được các chủ nậu mua với giá rất cao, trong một ngày khai thác có thuyền đạt từ 300 triệu đến 400 triệu đồng, thuyền ít cũng từ 50 triệu đến 70 triệu đồng/ngày. Một điều rất phấn khởi là trong những năm qua, ngư dân khai thác được loại cá gì cũng không sợ “ế”, dù sản lượng nhiều đến đâu cũng được “rỗi” mua với giá cao chứ không có tình trạng “được mùa rớt giá” như nhiều năm trước. Chính vì vậy, số lượng tàu thuyền của ngư dân các xã vùng bãi ngang ven biển của Thăng Bình, Duy Xuyên ngày càng nhiều, công suất lớn hơn và khai thác đa dạng hơn.
Nghề “rỗi biển” đang giúp cho ngư dân yên tâm đầu ra, là sự đảm bảo cơ bản để giúp cho nghề đánh bắt thủy sản ở các xã biển ngang của huyện Thăng Bình tiếp tục phát triển mạnh mẽ hơn trong những năm đến./.